1. Manevi ve Örfi Yaptırımla Yürürlüğünün Sağlanması:
Mehir, kadına yüklenilen mesuliyetin bedelidir. Onun içindir ki İslâm’da mal ayrılığı rejimi benimsenmiştir. Hür bir birey olan kadın gerektiğinde kendi malından harcayabilmelidir. Mehrin sosyolojik boyutuna bakıldığında kadının iktisadi özgürlüğünü elde etmesi için belli dönemlerde pozitif ayrımcılıklar yapılmıştır. Evli kadına bir statü belirlenmiştir. Bu statü kadının fıtratına uygundur. Kadının evlilik sebebi ve fıtratı genellikle ev içerisinde geçtiği, çocuk ve bakımıyla ilgilendiği için toplum içerisindeki faaliyetlerinden hiç kuşkusuz mahrum kalacaktır. Nafakasını temin etmek dışında kadının özgürce tasadduk ve harcama yapması da ancak mehir sayesinde gerçekleşebilir. Bu takdirde kadının gelir kaybına uğraması kaçınılmazdır. Bu gelir kaybının telafisi anlamına gelen mehr pek çok ilahi hikmete mebnidir. Bu hikmetlerden belki biri de gelir kaybına uğraması muhtemel olan kadına verilen bir meblağdır. Evlilik birlikteliği kurulurken; kocaya boşama hakkı; kadına ise mehir hakkı verilerek tarafların hukukunun korunması amaçlanmıştır.
Günümüzde ise mehir müessesesi, âdete manevi yaptırımı unutulmuş sembolik bir değeri olan hediye mahiyetine bürünmüştür. Oysa İslâm hukukunun klasik kaynaklarında yapılan içtihatlara bakıldığında mehrin bir zorunluluk olduğu anlaşılmaktadır. Kadına verilen sağlam bir teminat olması hasebiyle mehir, zayıf taraf olan kadın lehine klasik dönemin pozitif bir ayrıcalığı görünümündedir. Ne yazık ki Müslümanlar hala klasik dönem kavramları ile bir yasal düzenleme peşindedirler. Günümüz toplumlarında klasik dönemdeki kavramların mahiyetine ve maksadına uygun yeni düzenlemeler bulunmaktadır. Bu yeni düzenlemeler, farklı kavramlarla ifade edilse de aynı gayenin tahakkukuna yöneliktir. Bu yeni düzenlemelerin kavram kargaşasına sokulmasını da doğru bulmuyoruz. Günümüzde devletin, çeyiz hesabı gibi gençlerin evlenmesini teşvik için getirdiği çözüm önerileri ve bu bağlamda tarafların (birey ve devlet) ihtiyaçlarının karşılanması için geliştirilen ve şimdi değineceğimiz BES gibi projeler klasik dönem mehir müessesesinin yürürlüğü için de ciddi bir taban oluşturabilir.
2. Mehrin Bireysel Emeklilik Sistemiyle Yürürlüğünün Sağlanması:
Günümüzde BES (Bireysel Emeklilik Sistemi) diye bilinen kurumsal yapılanmanın varlığı bilinmektedir. Devlet tarafından kurulan ve korunan bu sistem hükümetin desteği ile yürürlüğe sokulmuştur. Öyle ki bu araç, devletlerin kalkınması için temel dinamiklerden birini oluşturmuştur. Hemen her devlet, uzun vadeli yatırımlar için uzun vadeli fon kaynağı oluşturmak ister. Keza bireyler, bu uzun vadeli yatırımlardan elde edilen gelirlere de katılmak isterler. Bu sistem, hem devlet hem de birey açısından faydalıdır.
Bu uzun vadeli fonlar, gelişmiş ülkelerin kalkınmasın da lokomotif rol üstlenmişlerdir. Keza gelişme sürecinde olan devletlerin kalkınmasında de temel dinamiklerden birini teşkil edeceği kuşkusuzdur. Bir taraftan emek diğer taraftan sermaye ile kurulan, klasik dönemde mudârabe olarak bilinen bu uzun vadeli fon sistemi hem birey hem de devlet için faydalı bir araç konumundadır. Mehir projesinin yürürlüğü BES kapsamında sağlanabilir. Bu BES aracının mahiyeti ve fonksiyonu iyi anlaşılmalıdır. Dine duyarlı kesimin mehir gibi tarihi ve nassî bir önerinin, BES bünyesinde hayata geçirilmesi mümkündür. Evlenecek çiftlerin / tarafların aralarında sözleşmeye binaen kararlaştırdıkları mehir miktarını peşin veya veresiye (yani muaccel veya müeccel) olarak BES projesi kapsamında toplanmasının önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Bu durum müessesenin zamanla hukuki boyut kazanmasına da vesile olacaktır.
Evlenecek çiftlerin kararlaştırdıkları mehrin miktarını, BES aracı kapsamında kadına teminat verilmesi mehrin yürürlüğü açısından önemli bir proje gibi durmaktadır. Öte yandan BES’e evli çiftlerin katılımı teşvik edilmelidir. Evlenecek çiftlere, devlet katkı payının artırılması ile evliliğe teşvik teminatı da sağlanmalıdır.
Aile kurma özendirilmelidir. Keza ailenin sürekliliği için de tarafların haklarının korunmasına özen gösterilmelidir. Evlenecek çiftler, klasik dönemdeki mehir anlayışı da dikkate alınarak hukuki bir zemine oturtulmalıdır. Çeyiz hesabı gibi hesaplar için yapılan bazı düzenlemelerle birlikte daha sağlıklı bir yapılanmaya geçilmelidir. Evlenecek gençlere destek için hayata geçirilen çeyiz hesabı devlet katkısı ile desteklenen bir üründür. Mehri günümüzün sosyal güvenlik araçlarına benzetecek olursak; Bireysel Emeklilik Sistemi benzer bir mahiyet arz etmektedir. Kadın için mehir olarak BES’e peşin veya veresiye yatırılan mehir primi gelecekteki tehlike (ölüm veya boşanma) gerçekleştiği takdirde kendisine bir teminat sunulur.
Sosyal güvenliğin zorunlu araçları arasında sayılabilecek mehrin yürürlüğü böylece sağlanmış olabilir. Bugün BES projesi, bir devlet projesidir. BES, bir sigorta değildir. BES, bir tasarruf sandığıdır. Sadece toplanan fonların yatırımlarda yönlendirilmesiyle ekonomik olarak sosyal dayanışma sağlamaktadır. Sigorta rizikoların ortaklaşa karşılanması hadisesidir. BES bugün, klasik dönemdeki kâr ve zarar (mudârabe) ortaklığı şeklinde yürüyen bir sistemin adıdır. Diğer yandan BES fonunda toplanan paraların faizli enstrümanlarda değerlendirmesi tartışmayı beraberinde getirmiştir. Bu tür gelir, inanç yapılarına zıtlık oluşturduğundan müspet bakılmamıştır. Ancak bugün SPK’nın (Sermaye Piyasası Kurulu) aldığı bir kararla zorunlu (tahvil ve hazine bonosu) araçlara son verilmiştir. Bu kültür probleminin önüne de geçilmiştir. Bugün BES sistemine dâhil olan bireylerin fonlarını kendi istedikleri meşru alanlarda değerlendirme fırsatı da sunulmuştur. BES’e katılan bireye, kendi fonunu meşru zemin ve alanlarda değerlendirme imkanı da verilmiştir.
BES bünyesinde yasal mehir fonu hesabı oluşturularak daha cazibeli hale getirilebilir Boşama erkekten kaynaklanıyorsa bu fondaki meblağ mehir hakkı olarak kadının mal varlığına, zina veya başka bir sebeple kadından kaynaklanıyorsa fon meblağı erkeğin mal varlığına aktarılır. Bu durumda tarafların açtıkları boşama davasında boşamaya neden olan sebepler dikkate alınarak boşamada suçlu olana göre belirlenmelidir. Nikâh akdini bozan taraf mehir hakkından yararlanamaz. Koca tarafından boşamalar, ölüm ve nikâh akdiyle tesmiye edilen mehir miktarı her halükarda kadının hakkıdır. Çalışanın kadının sosyal güvenliğinın bulunduğu ancak çalışmayan kadınlar için bu mehir fonu güvenliğini sağlayabilir. Mehir hesabı ile BES daha cazibeli hale dönüştürülebilir.
3. Mehrin Sigorta Şirketleri ile Yürürlüğünün Sağlanması:
Günümüzde tehlikelere karşı bireysel sorumluluğun azalması ve bu tehlikelerin tek başına üstesinden gelinememesi, azalan bireysel sorumluluğun yerine bu sorumluluğu ve onun hukukî yaptırımını organize edecek sigorta şirketlerine kapı aralanmıştır. Böylece bireysel sorumluluğun sigorta şirketine devri sağlanmıştır. Mehrin yürürlüğü sigorta şirketleri aracılığı ile sürdürülebilir. Bugün sigorta şirketleri pek çok alanda tehlike çeşidine göre teminat vermektedirler. Günümüzdeki sigorta şirketleri de pek çok açıdan ihtiyaç duyulan alanlara göre teminat vermektedir. Bu teminatlar bazen devlet destekli de olmaktadır. Nitekim Çin’de ve pek çok devletlerde ve ülkemizde özellikle büyük kentlerde boşanma oranlarında ciddi artışlar görülmüştür. Çin’de 2011 yılında 2 milyon 900 bin çiftin boşandığını ve bu duruma mani olmak için de sigorta şirketlerinin harekete geçerek “evlilik sigortası” uygulamasını başlattıklarını görmekteyiz. Çin’deki ‘’Evlilik Sigortası‘’ uygulamasının pratiği ise şöyledir: Taraflar evlenirken evlilik sigortası yapmaktalar. Eğer taraflar elli yıl evli kalırsa sigorta şirketleri sigortalı çiftlere, sigorta bedelinin sekiz katı kadar para ödemesi yapmaktadır. Her hangi bir sebeple evlilik birlikteliği sonlandırılırsa bu takdirde sigorta şirketi mağdur olan tarafa sigorta bedelini ödemektedir. Çinli sigorta şirketleri taraflara evlilik sigortası yaptırmalarını öneriyor. Bu takdirde evliliğin uzun sürmesini bir tür güvence altına alıyor. Aile birlikteliğinin uzun sürmesi için geliştirilen bu sigorta uygulaması adeta klasik dönem sigorta mantığını yansıtmaktadır. Bu uygulamaya Çinli kadınların evlilikte çok sıcak baktıkları görülmektedir. Erkekler ise evlilikte ödenecek mehir benzeri primlerin ayrılık durumunda kadına kalacağı düşüncesiyle sıcak bakmamaktadırlar Çin’deki bu uygulanmaya sokulan evlilik sigortası tarafların boşanmasını engellediği, aile birlikteliğinin daha uzun sürmesine neden olduğu, aile toplumun hücresi kabul edildiğinden hücreye girebilecek virüsleri yok etmek için geliştirilen bir teknik olması hasebiyle güzel bir uygulama olarak görülmüştür. Keza Türkiye’mizdeki bazı sigorta şirketleri, “düğün sigortası” adı altında ürün satışa sunmuşlardır. Gelecekte pek çok sigorta şirketinin (Çin’de olduğu gibi) bu alanda milletin kültürüne uygun mehir gibi yeni ürünler piyasaya sürmelerini bekliyoruz.
Mehir, kadına yüklenilen mesuliyetin bedelidir. Onun içindir ki İslâm’da mal ayrılığı rejimi benimsenmiştir. Hür bir birey olan kadın gerektiğinde kendi malından harcayabilmelidir. Mehrin sosyolojik boyutuna bakıldığında kadının iktisadi özgürlüğünü elde etmesi için belli dönemlerde pozitif ayrımcılıklar yapılmıştır. Evli kadına bir statü belirlenmiştir. Bu statü kadının fıtratına uygundur. Kadının evlilik sebebi ve fıtratı genellikle ev içerisinde geçtiği, çocuk ve bakımıyla ilgilendiği için toplum içerisindeki faaliyetlerinden hiç kuşkusuz mahrum kalacaktır. Nafakasını temin etmek dışında kadının özgürce tasadduk ve harcama yapması da ancak mehir sayesinde gerçekleşebilir. Bu takdirde kadının gelir kaybına uğraması kaçınılmazdır. Bu gelir kaybının telafisi anlamına gelen mehr pek çok ilahi hikmete mebnidir. Bu hikmetlerden belki biri de gelir kaybına uğraması muhtemel olan kadına verilen bir meblağdır. Evlilik birlikteliği kurulurken; kocaya boşama hakkı; kadına ise mehir hakkı verilerek tarafların hukukunun korunması amaçlanmıştır.
Günümüzde ise mehir müessesesi, âdete manevi yaptırımı unutulmuş sembolik bir değeri olan hediye mahiyetine bürünmüştür. Oysa İslâm hukukunun klasik kaynaklarında yapılan içtihatlara bakıldığında mehrin bir zorunluluk olduğu anlaşılmaktadır. Kadına verilen sağlam bir teminat olması hasebiyle mehir, zayıf taraf olan kadın lehine klasik dönemin pozitif bir ayrıcalığı görünümündedir. Ne yazık ki Müslümanlar hala klasik dönem kavramları ile bir yasal düzenleme peşindedirler. Günümüz toplumlarında klasik dönemdeki kavramların mahiyetine ve maksadına uygun yeni düzenlemeler bulunmaktadır. Bu yeni düzenlemeler, farklı kavramlarla ifade edilse de aynı gayenin tahakkukuna yöneliktir. Bu yeni düzenlemelerin kavram kargaşasına sokulmasını da doğru bulmuyoruz. Günümüzde devletin, çeyiz hesabı gibi gençlerin evlenmesini teşvik için getirdiği çözüm önerileri ve bu bağlamda tarafların (birey ve devlet) ihtiyaçlarının karşılanması için geliştirilen ve şimdi değineceğimiz BES gibi projeler klasik dönem mehir müessesesinin yürürlüğü için de ciddi bir taban oluşturabilir.
2. Mehrin Bireysel Emeklilik Sistemiyle Yürürlüğünün Sağlanması:
Günümüzde BES (Bireysel Emeklilik Sistemi) diye bilinen kurumsal yapılanmanın varlığı bilinmektedir. Devlet tarafından kurulan ve korunan bu sistem hükümetin desteği ile yürürlüğe sokulmuştur. Öyle ki bu araç, devletlerin kalkınması için temel dinamiklerden birini oluşturmuştur. Hemen her devlet, uzun vadeli yatırımlar için uzun vadeli fon kaynağı oluşturmak ister. Keza bireyler, bu uzun vadeli yatırımlardan elde edilen gelirlere de katılmak isterler. Bu sistem, hem devlet hem de birey açısından faydalıdır.
Bu uzun vadeli fonlar, gelişmiş ülkelerin kalkınmasın da lokomotif rol üstlenmişlerdir. Keza gelişme sürecinde olan devletlerin kalkınmasında de temel dinamiklerden birini teşkil edeceği kuşkusuzdur. Bir taraftan emek diğer taraftan sermaye ile kurulan, klasik dönemde mudârabe olarak bilinen bu uzun vadeli fon sistemi hem birey hem de devlet için faydalı bir araç konumundadır. Mehir projesinin yürürlüğü BES kapsamında sağlanabilir. Bu BES aracının mahiyeti ve fonksiyonu iyi anlaşılmalıdır. Dine duyarlı kesimin mehir gibi tarihi ve nassî bir önerinin, BES bünyesinde hayata geçirilmesi mümkündür. Evlenecek çiftlerin / tarafların aralarında sözleşmeye binaen kararlaştırdıkları mehir miktarını peşin veya veresiye (yani muaccel veya müeccel) olarak BES projesi kapsamında toplanmasının önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Bu durum müessesenin zamanla hukuki boyut kazanmasına da vesile olacaktır.
Evlenecek çiftlerin kararlaştırdıkları mehrin miktarını, BES aracı kapsamında kadına teminat verilmesi mehrin yürürlüğü açısından önemli bir proje gibi durmaktadır. Öte yandan BES’e evli çiftlerin katılımı teşvik edilmelidir. Evlenecek çiftlere, devlet katkı payının artırılması ile evliliğe teşvik teminatı da sağlanmalıdır.
Aile kurma özendirilmelidir. Keza ailenin sürekliliği için de tarafların haklarının korunmasına özen gösterilmelidir. Evlenecek çiftler, klasik dönemdeki mehir anlayışı da dikkate alınarak hukuki bir zemine oturtulmalıdır. Çeyiz hesabı gibi hesaplar için yapılan bazı düzenlemelerle birlikte daha sağlıklı bir yapılanmaya geçilmelidir. Evlenecek gençlere destek için hayata geçirilen çeyiz hesabı devlet katkısı ile desteklenen bir üründür. Mehri günümüzün sosyal güvenlik araçlarına benzetecek olursak; Bireysel Emeklilik Sistemi benzer bir mahiyet arz etmektedir. Kadın için mehir olarak BES’e peşin veya veresiye yatırılan mehir primi gelecekteki tehlike (ölüm veya boşanma) gerçekleştiği takdirde kendisine bir teminat sunulur.
Sosyal güvenliğin zorunlu araçları arasında sayılabilecek mehrin yürürlüğü böylece sağlanmış olabilir. Bugün BES projesi, bir devlet projesidir. BES, bir sigorta değildir. BES, bir tasarruf sandığıdır. Sadece toplanan fonların yatırımlarda yönlendirilmesiyle ekonomik olarak sosyal dayanışma sağlamaktadır. Sigorta rizikoların ortaklaşa karşılanması hadisesidir. BES bugün, klasik dönemdeki kâr ve zarar (mudârabe) ortaklığı şeklinde yürüyen bir sistemin adıdır. Diğer yandan BES fonunda toplanan paraların faizli enstrümanlarda değerlendirmesi tartışmayı beraberinde getirmiştir. Bu tür gelir, inanç yapılarına zıtlık oluşturduğundan müspet bakılmamıştır. Ancak bugün SPK’nın (Sermaye Piyasası Kurulu) aldığı bir kararla zorunlu (tahvil ve hazine bonosu) araçlara son verilmiştir. Bu kültür probleminin önüne de geçilmiştir. Bugün BES sistemine dâhil olan bireylerin fonlarını kendi istedikleri meşru alanlarda değerlendirme fırsatı da sunulmuştur. BES’e katılan bireye, kendi fonunu meşru zemin ve alanlarda değerlendirme imkanı da verilmiştir.
BES bünyesinde yasal mehir fonu hesabı oluşturularak daha cazibeli hale getirilebilir Boşama erkekten kaynaklanıyorsa bu fondaki meblağ mehir hakkı olarak kadının mal varlığına, zina veya başka bir sebeple kadından kaynaklanıyorsa fon meblağı erkeğin mal varlığına aktarılır. Bu durumda tarafların açtıkları boşama davasında boşamaya neden olan sebepler dikkate alınarak boşamada suçlu olana göre belirlenmelidir. Nikâh akdini bozan taraf mehir hakkından yararlanamaz. Koca tarafından boşamalar, ölüm ve nikâh akdiyle tesmiye edilen mehir miktarı her halükarda kadının hakkıdır. Çalışanın kadının sosyal güvenliğinın bulunduğu ancak çalışmayan kadınlar için bu mehir fonu güvenliğini sağlayabilir. Mehir hesabı ile BES daha cazibeli hale dönüştürülebilir.
3. Mehrin Sigorta Şirketleri ile Yürürlüğünün Sağlanması:
Günümüzde tehlikelere karşı bireysel sorumluluğun azalması ve bu tehlikelerin tek başına üstesinden gelinememesi, azalan bireysel sorumluluğun yerine bu sorumluluğu ve onun hukukî yaptırımını organize edecek sigorta şirketlerine kapı aralanmıştır. Böylece bireysel sorumluluğun sigorta şirketine devri sağlanmıştır. Mehrin yürürlüğü sigorta şirketleri aracılığı ile sürdürülebilir. Bugün sigorta şirketleri pek çok alanda tehlike çeşidine göre teminat vermektedirler. Günümüzdeki sigorta şirketleri de pek çok açıdan ihtiyaç duyulan alanlara göre teminat vermektedir. Bu teminatlar bazen devlet destekli de olmaktadır. Nitekim Çin’de ve pek çok devletlerde ve ülkemizde özellikle büyük kentlerde boşanma oranlarında ciddi artışlar görülmüştür. Çin’de 2011 yılında 2 milyon 900 bin çiftin boşandığını ve bu duruma mani olmak için de sigorta şirketlerinin harekete geçerek “evlilik sigortası” uygulamasını başlattıklarını görmekteyiz. Çin’deki ‘’Evlilik Sigortası‘’ uygulamasının pratiği ise şöyledir: Taraflar evlenirken evlilik sigortası yapmaktalar. Eğer taraflar elli yıl evli kalırsa sigorta şirketleri sigortalı çiftlere, sigorta bedelinin sekiz katı kadar para ödemesi yapmaktadır. Her hangi bir sebeple evlilik birlikteliği sonlandırılırsa bu takdirde sigorta şirketi mağdur olan tarafa sigorta bedelini ödemektedir. Çinli sigorta şirketleri taraflara evlilik sigortası yaptırmalarını öneriyor. Bu takdirde evliliğin uzun sürmesini bir tür güvence altına alıyor. Aile birlikteliğinin uzun sürmesi için geliştirilen bu sigorta uygulaması adeta klasik dönem sigorta mantığını yansıtmaktadır. Bu uygulamaya Çinli kadınların evlilikte çok sıcak baktıkları görülmektedir. Erkekler ise evlilikte ödenecek mehir benzeri primlerin ayrılık durumunda kadına kalacağı düşüncesiyle sıcak bakmamaktadırlar Çin’deki bu uygulanmaya sokulan evlilik sigortası tarafların boşanmasını engellediği, aile birlikteliğinin daha uzun sürmesine neden olduğu, aile toplumun hücresi kabul edildiğinden hücreye girebilecek virüsleri yok etmek için geliştirilen bir teknik olması hasebiyle güzel bir uygulama olarak görülmüştür. Keza Türkiye’mizdeki bazı sigorta şirketleri, “düğün sigortası” adı altında ürün satışa sunmuşlardır. Gelecekte pek çok sigorta şirketinin (Çin’de olduğu gibi) bu alanda milletin kültürüne uygun mehir gibi yeni ürünler piyasaya sürmelerini bekliyoruz.