Kur’ân’ı anlama sadece haricî yöntemlerle yapılacak bir çabalar manzumesi değildir. Bizzat Kur’ân’ın kendisi de Kur’ân’ı anlama ve onu tefsir etmede ciddi bir misyonu yüklenmiştir. Bu bağlamda Kur’ân ayetlerinin bir birini tefsir etmesi bir yana, onun manevî atmosferi de ayrı bir tefsir aracıdır. Bu manevî atmosferin teşekkülünde en önemli umdelerden birisi ona samimiyetle yaklaşmaktır. Ebû Hureyre’den gelen rivayete göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Cenâbı Hak buyurdu ki: “Ben kulumun beni bildiği üzereyim. Beni zikrettiğinde onunla beraberim. Eğer beni kendi içinden anarsa ben de onu kendi içimden anarım. Eğer beni bir topluluk için de anarsa ben de onu daha hayırlı bir toplulukta anarım. Bana bir karış yaklaşırsa ben ona bir arşın yaklaşırım. Eğer bana bir arşın yaklaşırsa, ben de ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse ben ona koşarak giderim.”1 Aslında Cenâbı Hakkın kitabı olan Kur’ân da böyledir. Ona yürüyerek gidene Kur’ân koşarak gelir. İşte bu husus Kur’ân’ın bir havâssıdır.
Klasik İslam kaynaklarında Kur’ân’ı anlama noktasında Havâssu’l-Kur’ân’dan nasıl yararlanılabileceği tavzih edilmemiş sadece muhtelif örnekler verilmekle iktifâ edilmiştir. Biz bu çalışmada Havâssu’l-Kur’ân’dan insanın düşünce, idrak, yorum ve hayal gücünü artıracak minvalde istifade edilebileceğini gündeme getireceğiz. Mevzuyu işlerken Hz. Peygamber’den nakledilen hadisler başta olmak üzere İslam büyüklerinin tecrübe ve tavsiyelerine ve İslam dünyasında Havâs ilmi sahasında yetkin olan âlimlerin eserlerine müracaat edeceğiz. Bu eserlerin bir kısmı ağırlıklı olarak Kur’ân’ın havâssına muteallik iken bir kısmı da Havâs ilminin konularıyla iç içedir. Başvuracağımız klasik kaynaklardan birisi İmam Yâfî’nin (ö.768/1367) Türkçe’ye Kur’ân-ı Kerîm’in Havâs ve Esrârı adıyla tercüme edilen ve piyasada rahatlıkla ulaşılabilecek olan “ed-Durru’n-Nazîm fî Havâssı’l-Kur’ân’ilAzîm” isimli kitabıdır. İmam Yâfî bu kitabını Kâdı Ebû Bekr el-Gassanî’nin telif ettiği “el-Berku’lLâmi ve’l-Gaysu’l-Hâmi” isimli eserle, Ebû Hamid Muhammed Gazâlî’nin (ö.505/1111) Kur’ân-ı Kerîm’in Havâssı’na dair telif ettiği çok mühim iki eserden faydalanarak yazmıştır.2 Dolayısıyla bu kaynak mezkûr iki âlimin de görüşlerini tazammun etmektedir. Öte yandan Havâs ilminin otorite isimlerinden birisi olan Ahmed el-Bûnî’nin (ö.622/1225) Şemsu’l-Maârifi’l-Kübrâ adlı kitabına şumullü ve sahasının başyapıtlarından birisi olması hasebiyle müracaat edeceğiz. Ayrıca seçme-derleme niteliğinde olan ve hem önemli havâs numunelerini hem de tenkide müsait bilgileri ihtiva eden Seyyid Süleymân el-Huseynî’nin Kenzu’l-Havâs ve Kenzu’l Esrâr adlı kitaplarıyla; daha çok Kur’ân’ın havâssına yönelik kaleme alınmış olan Seyyid Muhammed Hakkı’nın Hazinetu’l-Esrâr adlı kitabından istifade edeceğiz. Klasik kaynaklara ilaveten günümüzde yapılan çok sınırlı sayıdaki akademik araştırmalardan da maksadın husulu için faydalanmaya çalışacağız.
Klasik İslam kaynaklarında Kur’ân’ı anlama noktasında Havâssu’l-Kur’ân’dan nasıl yararlanılabileceği tavzih edilmemiş sadece muhtelif örnekler verilmekle iktifâ edilmiştir. Biz bu çalışmada Havâssu’l-Kur’ân’dan insanın düşünce, idrak, yorum ve hayal gücünü artıracak minvalde istifade edilebileceğini gündeme getireceğiz. Mevzuyu işlerken Hz. Peygamber’den nakledilen hadisler başta olmak üzere İslam büyüklerinin tecrübe ve tavsiyelerine ve İslam dünyasında Havâs ilmi sahasında yetkin olan âlimlerin eserlerine müracaat edeceğiz. Bu eserlerin bir kısmı ağırlıklı olarak Kur’ân’ın havâssına muteallik iken bir kısmı da Havâs ilminin konularıyla iç içedir. Başvuracağımız klasik kaynaklardan birisi İmam Yâfî’nin (ö.768/1367) Türkçe’ye Kur’ân-ı Kerîm’in Havâs ve Esrârı adıyla tercüme edilen ve piyasada rahatlıkla ulaşılabilecek olan “ed-Durru’n-Nazîm fî Havâssı’l-Kur’ân’ilAzîm” isimli kitabıdır. İmam Yâfî bu kitabını Kâdı Ebû Bekr el-Gassanî’nin telif ettiği “el-Berku’lLâmi ve’l-Gaysu’l-Hâmi” isimli eserle, Ebû Hamid Muhammed Gazâlî’nin (ö.505/1111) Kur’ân-ı Kerîm’in Havâssı’na dair telif ettiği çok mühim iki eserden faydalanarak yazmıştır.2 Dolayısıyla bu kaynak mezkûr iki âlimin de görüşlerini tazammun etmektedir. Öte yandan Havâs ilminin otorite isimlerinden birisi olan Ahmed el-Bûnî’nin (ö.622/1225) Şemsu’l-Maârifi’l-Kübrâ adlı kitabına şumullü ve sahasının başyapıtlarından birisi olması hasebiyle müracaat edeceğiz. Ayrıca seçme-derleme niteliğinde olan ve hem önemli havâs numunelerini hem de tenkide müsait bilgileri ihtiva eden Seyyid Süleymân el-Huseynî’nin Kenzu’l-Havâs ve Kenzu’l Esrâr adlı kitaplarıyla; daha çok Kur’ân’ın havâssına yönelik kaleme alınmış olan Seyyid Muhammed Hakkı’nın Hazinetu’l-Esrâr adlı kitabından istifade edeceğiz. Klasik kaynaklara ilaveten günümüzde yapılan çok sınırlı sayıdaki akademik araştırmalardan da maksadın husulu için faydalanmaya çalışacağız.